Tłuszcze trans – na świecie wycofywane z żywności…. A w Polsce?
Tłuszcze trans uznawane są za najmniej zdrowe tłuszcze. O ile obalono mit o szkodliwości innych tłuszczów, w tym tłuszczów nasyconych, o tyle wciąż panuje zgodność co do negatywnego wpływu tłuszczów trans na zdrowie. Wiele krajów podejmuje zdecydowaną walkę z tłuszczami trans, wycofując żywność zawierającą ten niekorzystny dla zdrowia składnik. Niestety – w Polsce wciąż jeszcze brak regulacji prawnych, które chociaż ograniczałyby podaż tłuszczów trans w diecie.
Tłuszcze trans – czym są i jak wpływają na zdrowie?
Tłuszcze trans uznawane są za najbardziej szkodliwy rodzaj kwasów tłuszczowych. Tłuszcze trans posiadają co najmniej jedno wiązanie podwójne między atomami węgla. Od tłuszczów cis, które także posiadają wiązanie podwójne, tłuszcze trans różnią się konfiguracją przestrzenną. Tłuszcze trans nie są syntetyzowane w organizmie człowieka, mogą być natomiast syntetyzowane w organizmach przeżuwaczy (stąd obecność naturalnych tłuszczów trans w mleku i przetworach mlecznych). Podstawowym źródłem tłuszczów trans jest natomiast przemysłowy proces rafinacji olejów roślinnych. Proces ten polega na poddaniu tłuszczu działaniu bardzo wysokiej temperatury – około 180 – 270 stopni. Dzięki temu płynne tłuszcze roślinne zyskują konsystencję stałą, ponadto są bardzie oporne na działanie czynników zewnętrznych – światła i temperatury.
Tłuszcze trans wywierają bardzo negatywny wpływ na zdrowie. Przede wszystkim – wpływają negatywnie na lipidogram, sprzyjając zwiększeniu poziomu cholesterolu LDL i obniżeniu poziomu cholesterolu HDL. Ponadto tłuszcze trans zmniejszają wrażliwość tkanek na insulinę. Tłuszcze trans przyczyniają się do utraty integralności błon komórkowych, co może prowadzić do rozwoju niepożądanych zmian w śródbłonku naczyń. Przez to tłuszcze trans mogą zwiększać ryzyko rozwoju chorób układu sercowo – naczyniowego, takich jak miażdżyca, zawał serca, choroba niedokrwienna serca. Ponadto zmniejszenie wrażliwości na insulinę sprzyja rozwojowi cukrzycy typu 2.
Tłuszcze trans mogą wpływać negatywnie na rozwój płodu. Przekraczają barierę łożyskową i przedostają się do organizmu dziecka, ingerując w jego rozwój wewnątrzmaciczny, a także zaburzając rozwój dziecka w pierwszych latach życia. Wykazano ujemną korelację miedzy poziomem tłuszczów trans a stężeniem we krwi wielonienasyconych kwasów tłuszczowych (takich jak DHA), które są niezbędne na każdym etapie rozwoju płodu czy małego dziecka.
Co ciekawe – występujące naturalnie w produktach mlecznych i mięsie przeżuwaczy tłuszcze trans (kwas CLA oraz kwas wakcynowy) nie wywierają negatywnego wpływu na zdrowie. Co więcej – kwas CLA, czyli skoniugowany kwas linolowy sprzyja utrzymaniu prawidłowej masy ciała oraz wykazuje działanie immunostymulujące.
Gdzie znajduje się najwięcej tłuszczów trans?
Wszystkie instytucje prozdrowotne zalecają ograniczenie bądź całkowite wykluczenie tłuszczów trans z diety. Instytut Żywności i Żywienia rekomenduje ograniczenie tłuszczów trans w diecie do jak najniższego poziomu. Natomiast WHO zaleca, aby spożycie tłuszczów trans nigdy nie przekraczało 1% energii. Dla zachowania zdrowia konieczne jest zatem monitorowanie ilości przyjmowanych wraz z dietą tłuszczów trans. Instytut Żywności i Żywienia w ramach Narodowego Programu Zdrowia opracował elektroniczną bazę zawartości tłuszczów trans w żywności. Z bazy tej możemy się dowiedzieć, że izomery trans występują przede wszystkim w:
– margarynach roślinnych
– słonych przekąskach (chipsach, paluszkach, krakersach)
– pieczywie
– słodyczach
– fast – foodach
– produktach typu instant (zupy, sosy)
Dieta dla dzieci i dorosłych powinna być wolna od tego typu produktów.
Regulacje prawne dotyczące zawartości tłuszczów trans w żywności
Obecnie Światowa Organizacja Zdrowia poleca wszystkim rządom podejmowanie działań, które mają na celu znaczące ograniczenie, a nawet wyeliminowanie tłuszczów trans z żywności. W Polsce brak jest jednak spoczywającego na producentach żywności obowiązku informowania o zawartości tłuszczów trans. Utrudnia to kontrolowanie, jak dużo tych niezdrowych tłuszczów przyjmujemy w codziennym jadłospisie. W takich krajach jak Stany Zjednoczone czy Kanada, Brazylia, Argentyna, Korea Południowa czy Urugwaj taki obowiązek jednak istnieje. Ponadto w wielu krajach, w tym w Danii, Austrii, Szwajcarii, Islandii, Kanadzie i USA wprowadzono ograniczenia dotyczące maksymalnej dopuszczalnej zawartości tłuszczów trans w żywności. Kanada i Stany Zjednoczone idą o krok dalej i dążą do całkowitego wycofania tłuszczów trans w żywności zarówno produkowanej w tych krajach, jak i importowanej. Kraje te są o krok od całkowitego wyeliminowania tych tłuszczów z żywności , co wynika ze stopniowego wycofywania żywności wyprodukowanej jeszcze przed wprowadzeniem rozporządzenia. WHO apeluje, aby tak zdecydowane działania podjęto także w krajach Unii Europejskiej. Uważa się bowiem, że może to stanowić milowy krok w redukcji zachorowań na choroby układu sercowo – naczyniowego.