Stan przedcukrzycowy – przyczyny, objawy, postępowanie
Różnica między stanem przedcukrzycowym a cukrzycą polega na wielkości poziomu cukru we krwi. Stan przedcukrzycowy występuje wtedy, gdy poziom glukozy we krwi jest wyższy niż normalnie, ale nie wystarczająco wysoki, aby zdiagnozować cukrzycę typu 2. Rozpoznanie stanu przedcukrzycowego to ostatni dzwonek, aby móc wdrożyć odpowiednią dietę i powstrzymać rozwój cukrzycy.
Skąd się bierze stan przedcukrzycowy?
Stan zwany insulinoopornością zwiększa ryzyko zarówno stanu przedcukrzycowego, jak i cukrzycy typu 2. Insulina to hormon wytwarzany przez trzustkę i umożliwia transport glukozy pozyskanej z pożywienia do komórek twojego ciała. Twoje komórki potrzebują glukozy jako źródła energii.
Glukoza z żywności może pochodzić ze słodkich pokarmów i napojów, takich jak słodycze, ciasta, ciasteczka, ciasta i napoje gazowane, czy z węglowodanów, które zawierają owoce, chleb, ryż, makaron i mleko. W prawidłowo funkcjonującym organizmie spożyciu glukozy towarzyszy wzrost jej poziomu we krwi, co prowadzi do wydzielania insuliny przez trzustkę. Hormon ten odpowiada za unormalizowanie poziomu glukozy we krwi. Kiedy masz insulinooporność, twoje ciało wytwarza insulinę ale nie używa jej w efektywny sposób. Komórki są mało wrażliwe na działanie hormonu. W efekcie cukier gromadzi się we krwi, co może prowadzić do stanu przedcukrzycowego lub cukrzycy typu 2. Większość ludzi z insulinoopornością nie zdaje sobie sprawy, że cierpi na to zaburzenie – aż insulinooporność zamieni się w cukrzycę typu 2. Ale dobrą wiadomością jest, że wcześnie zdiagnozowana insulinooporność, a nawet stan przedcukrzycowy daje możliwość powstrzymania ewolucji tych zaburzeń do cukrzycy typu 2.
Stan przedcukrzycowy poprzedza rozwój cukrzycy typu II. Stan przedcukrzycowy wiąże się ze zwiększonym stężeniem insuliny w osoczu (hiperinsulinemią). Hiperinsulinemia pojawia się jako kompensacyjna odpowiedź komórek beta trzustki na zmniejszoną wrażliwość tkanek docelowych na metaboliczne działanie insuliny – stan określany jako insulinooporność w stanie przedcukrzycowym. Jest to spowodowane zaburzeniem funkcji glukostatycznej wątroby, która jest główną przyczyną hiperglikemii. Wątroba zawiera fosfatazę 6 – glukozową, która kontroluje wejście glukozy do krążenia. Insulina ułatwia syntezę glikogenu i hamuje produkcję glukozy w wątrobie. Gdy poziom glukozy w osoczu jest wysoki, wydzielanie insuliny jest zwykle zwiększone, a glukogeneza wątrobowa zmniejszona. Glukagon może przyczyniać się do hiperglikemii, ponieważ stymuluje glukoneogenezę. Spadek wrażliwości na insulinę upośledza wykorzystanie i magazynowanie węglowodanów, podnosząc poziom glukozy we krwi i stymulując kompensacyjny wzrost wydzielania insuliny. Rozwój insulinooporności i upośledzenie metabolizmu glukozy jest zwykle procesem stopniowym, rozpoczynającym się od nadmiernego przyrostu masy ciała i otyłości. Wydaje się, że większość insulinooporności jest spowodowana nieprawidłowościami szlaków sygnałowych insuliny, które łączą aktywację receptora z licznymi efektami komórkowymi
Na rozwój insulinooporności, a w konsekwencji – stanu przedcukrzycowego wpływ mają takie czynniki ryzyka jak:
- wiek powyżej 40 roku życia
- nadwaga lub otyłość
- siedzący tryb życia
- zespół policystycznych jajników
- nadciśnienie tętnicze
- zaburzenia lipidowe krwi
- występowanie w przeszłości cukrzycy ciążowej
- predyspozycje genetyczne
- dieta bogata w węglowodany.
Stres wydaje się być ważnym czynnikiem ryzyka stanu przedcukrzycowego – stres powoduje 45% wzrost ryzyka wystąpienia stanu przedcukrzycowego (w stosunku do osób, które nie doświadczają chronicznego stresu). Warunki stresowe stymulują oś podwzgórze-przysadka-nadnercza (HPA) do wytwarzania kortyzolu ( głównego hormonu odpowiedzialnego za fizjologiczną odpowiedź na stres), który indukuje insulinooporność wątroby i zmniejsza wydzielanie insuliny. Przewlekły nadmierny stres może również negatywnie wpływać na regulację osi HPA. Dysregulacja osi HPA jest problematyczna, ponieważ jest silnie zaangażowana w rozwój stanu przedcukrzycowego, prawdopodobnie poprzez wynikającą z tego zwiększoną otyłość trzewną, co następnie zwiększa poposiłkową odpowiedź insulinową i ryzyko otyłości.
Jak diagnozuje się stan przedcukrzycowy?
Stan przedcukrzycowy może przebiegać bez żadnych objawów, możliwe jest także wystąpienie objawów sugerujących insulinooporność i podwyższoną glikemię. Niektóre osoby mogą zatem doświadczyć takich symptomów jak wzmożone pragnienie, problemy z redukcją masy ciała, świąd skóry, zmęczenie i senność, bóle głowy. Stan przedcukrzycowy można zdiagnozować przy pomocy następujących testów:
- stężenie glukozy w osoczu na czczo, czyli pomiar poziomu glukozy rano, po co najmniej 8 – godzinnej przerwie od spożywania posiłków
- test tolerancji glukozy (OGTT), czyli pomiar poziomu glukozy we krwi na czczo, a także 2 godziny po wypiciu roztworu zawierającego 75 g glukozy
- HbA1c, czyli hemoglobiny glikowanej; jest to hemoglobina zmieniona pod wpływem podwyższonej glikemii
Aby rozpoznać stan przedcukrzycowy, konieczne jest uzyskanie następujących wyników badań:
- glukoza na czczo w przedziale 100 – 125 mg/ dl
- OGTT po dwóch godzinach w przedziale 140 – 199 mg/ dl.
Powikłania stanu przedcukrzycowego
Nefropatia przedcukrzycowa jest zazwyczaj definiowana przez makroalbuminurię — to znaczy wydalanie albuminy z moczem przekraczające 300 mg w ciągu 24 godzin — lub makroalbuminurię i nieprawidłową czynność nerek reprezentowaną przez nieprawidłowe stężenie kreatyniny w surowicy, wyliczony klirens kreatyniny lub współczynnik filtracji kłębuszkowej (GFR). Klinicznie nefropatia przedcukrzycowa charakteryzuje się postępującym wzrostem białkomoczu i spadkiem GFR, nadciśnienia tętniczego oraz wysokim ryzykiem zachorowalności i śmiertelności z przyczyn sercowo-naczyniowych.
Nieprawidłowa glikemia na czczo i nieprawidłowa tolerancja glukozy są związane z umiarkowanym wzrostem ryzyka chorób sercowo-naczyniowych. Możliwe jest wystąpienie zmian o charakterze mikro – i makroangiopatycznym. Zmiany dotyczące niewielkich naczyń krwionośnych w obrębie siatkówki oka prowadzą do rozwoju retinopatii, czyli poważnego zaburzenia widzenia. Z kolei zmiany o charakterze makroangiopatycznym wiążą się z rozwojem zmian miażdżycowych.
Jak możesz obniżyć swoje ryzyko rozwoju cukrzycy typu 2 jeśli masz stan przedcukrzycowy?
Utrata wagi i odpowiednie modyfikacje stylu żywienia to najlepszy sposób na uniknięcie rozwoju cukrzycy typu 2 u osób z nadmierną masą ciała. Stan przedcukrzycowy nie przechodzi automatycznie w cukrzycę typu 2 – choroba rozwija się przez wiele lat. Możesz podjąć odpowiednie kroki, aby zmniejszyć to ryzyko. Podstawą postępowania w przebiegu stanu przedcukrzycowego jest modyfikacja stylu życia. Dotyczy to przede wszystkim diety – należy wyeliminować z jadłospisu węglowodany proste i produkty o wysokim indeksie glikemicznym. Niewskazane jest także spożywanie tłuszczów trans oraz żywności wysokoprzetworzonej. Można spożywać węglowodany o niskim indeksie glikemicznym, a także pełnowartościowe białko i jak najmniej przetworzone tłuszcze.
Poza dietą należy pamiętać o regularnej aktywności fizycznej, unikaniu stresu, rezygnacji z palenia papierosów oraz picia alkoholu. I nie wolno zapominać o konieczności wykonywania regularnych badań poziomu glukozy we krwi, a także lipidogramu oraz badania ogólnego moczu, a także pomiarów ciśnienia krwi i masy ciała. Stan przedcukrzycowy nie jest zaburzeniem o charakterze nieodwracalnym i można go cofnąć. Konieczne jest jednak wdrożenie odpowiednich modyfikacji stylu życia i stałe ich kontynuowanie.