Selen – pierwiastek ważny dla każdego mężczyzny
Selen to pierwiastek występujący w śladowych ilościach w wodach i glebie, obecny jest także w organizmie człowieka. Tu występuje wyłącznie w postaci związków organicznych – selenometioniny i selenocysteiny. Selen wchodzi w skład licznych enzymów określanych mianem selenoenzymów. Negatywny wpływ na zdrowie ma zarówno zbyt niska podaż selenu, jak i nadmierne jego spożycie (selenoza). Selen jest szczególnie ważny dla mężczyzn, gdyż stoi na straży płodności. Z kolei u kobiet, bardziej narażonych na rozwój choroby Hashimoto, selen wspomaga pracę tarczycy.
Selen wspomaga prawidłowe funkcjonowanie tarczycy
Stężenie selenu w komórkach tarczycy jest wyższe niż w jakimkolwiek innym organie. Selen – wraz z jodem – uczestniczy w syntezie hormonów tarczycy. Niewystarczające spożycie selenu może prowadzić do spadku syntezy hormonów tarczycy, co objawia się m. in. przewlekłym zmęczeniem. Wykazano związek między niskim poziomem selenu w organizmie a większym ryzykiem rozwoju autoimmunologicznego zapalenia tarczycy Hashimoto. U osób z chorobą Hashimoto suplementacja selenu może przyczynić się do obniżenia miana autoprzeciwciał przeciwtarczycowych i złagodzenia objawów choroby.
Suplementacja selenu może przynieść korzyści także u chorych na inne schorzenie autoimmunologiczne tarczycy – chorobę Gravesa. Suplementacja selenu może doprowadzić do remisji choroby, ale wyłącznie u tych osób, u których stwierdzono wyjściowo niedobór selenu.
Kobiety w ciąży są narażone na rozwój tzw. subklinicznej niedoczynności tarczycy, która nie daje żadnych objawów klinicznych. Niedoczynność tarczycy w ciąży może prowadzić do zaburzeń rozwoju płodu. Wykazano, iż powiększeniu tarczycy i uszkodzeniu gruczołu u kobiet w ciąży towarzyszy zbyt niski poziom selenu we krwi.
Selen wspomaga płodność mężczyzny
Niedobory selenu mogą prowadzić do powikłań ciążowych, poronień oraz uszkodzenia układu nerwowego i odpornościowego płodu. Udowodniono, że niskie stężenie selenu w surowicy we wczesnym okresie ciąży może przyczynić się do niskiej masy urodzeniowej noworodka. Niedobór tego pierwiastka może również powodować niepłodność u mężczyzn, powodując pogorszenie jakości nasienia i ruchliwości plemników. Na grupie mężczyzn z zaburzeniami płodności wykazano, iż suplementacja selenu przyczynia się do poprawy jakości spermy oraz zwiększenia szans na zapłodnienie. W diecie mężczyzny nie powinno zatem zabraknąć tego pierwiastka.
Selen łagodzi stany zapalne
Selen wchodzi w skład selenoproteinaz – enzymów o wysokiej aktywności antyoksydacyjnej. Ponadto selen blokuje aktywacje regulatora stanu zapalnego w organizmie – NF – kB, co skutkuje obniżeniem syntezy cytokin prozapalnych.
U 70 kobiet cierpiących na cukrzycę ciężarnych wykazano, że suplementowanie selenu redukuje stres oksydacyjny i poziom białka CRP. W innym badaniu suplementowanie selenu przez kobiety cierpiące na zespół policystycznych jajników przyczyniło się do redukcji CRP oraz zwiększenia potencjału antyoksydacyjnego krwi. Suplementacja drożdży wzbogaconych selenem u mężczyzn przez okres 9 miesięcy przyczyniła się do redukcji markerów stresu oksydacyjnego o 30%.
Selen może chronić przed chorobami serca
Selenoproteiny ograniczają peroksydację lipidów oraz nadmierną agregację płytek krwi. Wykazano, iż osoby z niższym poziomem selenu we krwi wykazują wyższe ryzyko chorób układu sercowo – naczyniowego. Zwiększenie poziomu selenu o 50% wiązało się z redukcją ryzyka choroby wieńcowej o 24%. W innym badaniu uzyskano potwierdzenie, iż suplementacja selenu przyczynia się do obniżenia poziomu cholesterolu całkowitego.
Selen może spowalniać zmiany neurodegeneracyjne
Schorzenia neurodegeneracyjne rozwijają się m. in. pod wpływem stresu oksydacyjnego. Jednym z takich schorzeń jest choroba Alzheimera. Wykazano, iż cierpiący na tą chorobę mają niższy poziom selenu we krwi. Niskie spożycie selenu skorelowane jest z występowaniem zaburzeń funkcji poznawczych. Zwiększenie spożycia selenu może obniżać ryzyko rozwoju choroby Alzheimera oraz poprawiać funkcje umysłowe u pacjentów z łagodnymi zaburzeniami poznawczymi.
Pozostałe właściwości prozdrowotne selenu
Selen jest pierwiastkiem, który może oddziaływać na poprawę nastroju i redukować ryzyko depresji. U młodych osób z optymalnym poziomem selenu we krwi, ryzyko rozwoju depresji było niższe. Natomiast niskiemu spożyciu selenu towarzyszy wyższe ryzyko depresji.
Badane są także potencjalne korzyści ze stosowania suplementacji selenu – zażywanie tego pierwiastka we wczesnym etapie ciąży może ograniczyć rozwój ryzyka depresji poporodowej.
Rtęć jest pierwiastkiem występującym w przyrodzie, jednak prawdziwym zagrożeniem jest zawodowe narażenie na kontakt z rtęcią. Selen może wiązać się z rtęcią, minimalizując negatywne skutki narażenia na rtęć. L – metylo – selenocysteina moduluje prawidłowy przebieg rytmu dobowego, przywracając prawidłowe proporcje między stanem snu a stanem aktywności.
Istnieje kilka badań obserwacyjnych, które potwierdzają odwrotną korelację między poziomem selenu w organizmie a ryzykiem rozwoju raka. W jednej z analiz wykazano, iż osoby spożywające więcej selenu mają o 31% niższe ryzyko raka i 45% niższe ryzyko umieralności z powodu raka, a także 33% niższe ryzyko raka pęcherza moczowego i u mężczyzn o 22% mniejsze ryzyko raka prostaty. Ponadto wysoki poziom selenu w organizmie związany był z mniejszym ryzykiem rozwoju raka płuc, jelita grubego, żołądka, skóry oraz przełyku.
Inne badania dotyczące wpływu spożycia selenu na ryzyko rozwoju raka prostaty wykazały m. in., że spożywanie drożdży piekarskich wzbogaconych selenem w dawce 200 mikrogramów przez okres 6 miesięcy wiązało się z obniżeniem ryzyka zachorowania na raka prostaty o ponad połowę.
Ciekawych danych dostarczyło ponadto badanie przeprowadzone w Chinach na populacji, w której częściej stwierdzane jest nosicielstwo WZW B oraz przypadków raka wątrobowokomórkowego. Suplementowanie 200 mikrogramów selenu dziennie przez okres 4 lat uchroniło przed rozwojem raka wątroby, podczas gdy w grupie stosującej placebo doszło do kilku przypadków rozwoju raka.
Osoby zakażone wirusem HIV mogą odnieść korzyści z suplementowania selenu. Uzupełnienie konwencjonalnej terapii suplementacją selenu przyczyniła się do poprawy jakości życia chorych. Ponadto selen wpływa na zahamowanie replikacji wirusa w hodowlach komórkowych i u zwierząt laboratoryjnych. Istnieją badania wykazujące związek między spadkiem poziomu selenu we krwi a progresją choroby u osób zakażonych wirusem HIV.
Zapotrzebowanie na selen i źródła w diecie
Dzienne zapotrzebowanie na selen dla poszczególnych grup wiekowych przedstawia się następująco:
– do 6 m. ż. – 15 µg
– od 7 do 12 m. ż. – 20 µg
– od 1 do 3 r. ż. – 20 µg
– od 4 do 8 r. ż. – 30 µg
– od 9 do 13 r. ż. – 40 µg
– od 14 do 18 r. ż. – 55 µg
– dorośli – 55 µg
– kobiety w ciąży – 60 µg
– kobiety karmiące piersią – 70 µg
Najbogatsze źródła selenu w diecie to przede wszystkim orzechy brazylijskie, a także ryby, wołowina i indyk. Mniej selenu zawierają takie produkty jak: ryż brązowy, jaja, płatki owsiane, mleko i jogurty, szpinak, banany, nerkowce czy ziemniaki.
Źródłem selenu mogą być także suplementy diety. Selen występuje w nich w postaci seleninu sodu, selenianu sodu, selenometioniny lub w postaci drożdży wzbogaconych w selen. Najwyższą przyswajalnością wyróżnia się selenometionina, zaś najniższą – selenin sodu.
Niedobór selenu – przyczyny i objawy
Niedobór selenu może być spowodowany dietą ubogą w ten pierwiastek oraz zamieszkiwaniem na terenach ubogich w selen. Inne przyczyny niedoboru selenu w organizmie to:
– długotrwałe hemodializy sprzyjające usuwaniu selenu z organizmu
– infekcja wirusem HIV, w przebiegu której może dojść do utraty selenu z organizmu drogą przewlekłych biegunek, ponadto występują zaburzenia wchłaniania selenu z przewodu pokarmowego
– choroby nerek prowadzące do nadmiernej utraty selenu wraz z moczem
– choroba Alzheimera, w przebiegu której dochodzi do zaburzenia metabolizmu selenu
– zaburzenia funkcji tarczycy
– stany zapalne jelit i towarzyszące im zaburzenia wchłaniania
Niedoborowi selenu sprzyja ponadto stosowanie takich leków jak: glikokortykosteroidy, leki przeciwzapalne, tabletki antykoncepcyjne oraz leki psychotyczne.
Objawy niedoboru selenu obejmują przede wszystkim zmęczenie, splątanie, nerwowość, stany depresyjne, osłabienie mięśni. Bardziej odległe konsekwencje niedoboru selenu dotyczą m. in. rozwoju anemii, reumatoidalnego zapalenia stawów, większego ryzyka rozwoju raka płuc, prostaty, piersi, żołądka czy przełyku oraz poronień.
Nadmiar selenu – przyczyny i objawy
Dopuszczalne dzienne spożycie selenu dla osoby dorosłej to 400 mikrogramów. Długotrwałe spożywanie wyższych dawek selenu może prowadzić do rozwoju charakterystycznych objawów. Pierwszymi symptomami może być pojawienie się zapachu czosnku z ust oraz metalicznego posmaku w ustach. Z czasem dochodzi do rozwoju takich objawów jak łamliwość paznokci i wypadanie włosów, nudności i biegunki, bóle brzucha, przyspieszenie akcji serca, wysypka skórna, chroniczne zmęczenie oraz drażliwość i nerwowość.
Natomiast jednorazowe przyjęcie wysokiej dawki selenu prowadzi do ostrego zatrucia selenem (selenozy), które manifestuje się niewydolnością oddechową, wystąpieniem zawału serca, zawrotami głowy, drżeniem mięśni oraz niewydolnością nerek. Taki stan ostrego zatrucia selenem jest potencjalnie śmiertelny.
