Nadciśnienie – jaką rolę w prewencji i leczeniu odgrywa dieta?

Nadciśnienie to powszechnie występująca dolegliwość, która – zgodnie ze statystykami Światowej Organizacji Zdrowia – stanowi jedną z najczęstszych przyczyn przedwczesnej śmierci. Powikłania nadciśnienia stanowią prawie 13% wszystkich zgonów i dotyczą nie tylko wzrostu ryzyka sercowo – naczyniowego, ale także pojawienia się zaburzeń w funkcjonowaniu licznych układów. W celu profilaktyki nadciśnienia, a także jego leczenia ogromną rolę odgrywa zdrowy styl życia, ze szczególnym uwzględnieniem utrzymywania prawidłowej masy ciała, regularnej aktywności fizycznej oraz odpowiednio zbilansowanej diety.

Czym jest nadciśnienie tętnicze?

Ciśnienie tętnicze krwi to siła, z jaką krew napiera na ściany naczyń krwionośnych. Siła ta jest największa podczas kurczu lewej komory serca i określana jest jako ciśnienie skurczowe; natomiast ciśnienie rozkurczowe to najmniejsza wartość ciśnienia krwi, osiągana podczas rozkurczu komory serca. Za prawidłowe wartości uznaje się ciśnienie w zakresie 120 – 129 mmHg dla ciśnienia skurczowego i 80 – 84 mmHg dla ciśnienia rozkurczowego. Natomiast za nadciśnienie uznaje się wartości przekraczające 140/ 90 mmHg. Jest to jednak bardzo ogólna definicja i nowe wytyczne uwzględniają także indywidualne ryzyko sercowo – naczyniowe. U pacjenta ze współistniejącymi chorobami układu krążenia lub chorobami nerek ciśnienie uznawane za prawidłowe może stworzyć podobne ryzyko, jak ciśnienie znacznie wyższe u zdrowej osoby.

W celu zdiagnozowania nadciśnienia tętniczego nie można bazować na pojedynczym pomiarze. Konieczne jest wykonanie kilku pomiarów, wykonanych w kilkudniowych odstępach. Jakie są przyczyny nadciśnienia? W nielicznych przypadkach nadciśnienie rozwija się na podłożu dysfunkcji nerek, chorób tarczycy czy nadnerczy. Jest to tzw. nadciśnienie wtórne, które może ustąpić po wyeliminowaniu schorzenia podstawowego. Zdecydowana większość przypadków to jednak nadciśnienie pierwotne, w przypadku którego nie można jednoznacznie wskazać przyczyny – nadciśnienie rozwija się w efekcie oddziaływania licznych czynników. Najistotniejsze z nich to:

• otyłość
• siedzący tryb życia
• predyspozycje genetyczne
• niewłaściwie zbilansowana dieta
• starzenie się organizmu

Przez długi czas nadciśnienie może przebiegać bezobjawowo, a jeśli objawy wystąpią – są mało specyficzne. Mowa m.in. o bólach głowy, osłabieniu i łatwym męczeniu się. Nieleczone nadciśnienie wiąże się z wystąpieniem takich poważnych powikłań jak udar mózgu, zaburzenia funkcji nerek, przerost mięśnia sercowego czy rozwój zmian miażdżycowych.

Leczenie nadciśnienia – farmakoterapia, czy coś jeszcze?

Najistotniejszym zaleceniem lekarskim dla osób ze zdiagnozowanym nadciśnieniem jest stosowanie leków hipotensyjnych. Regularne zażywanie leków na nadciśnienie pomaga obniżyć wartość ciśnienia tętniczego, jednak nie eliminuje czynników sprzyjających rozwojowi nadciśnienia. Konieczna jest zatem zmiana stylu życia, ze szczególnym uwzględnieniem rezygnacji ze spożycia alkoholu i palenia papierosów, utrzymywaniem prawidłowej masy ciała oraz stosowania odpowiedniej diety. Takie kompleksowe postępowanie umożliwia ponadto profilaktykę nadciśnienia, zatem dobrze jest nie czekać z wprowadzeniem tych zmian do momentu, aż pojawi się podwyższone ciśnienie krwi. Zdrowy styl życia należy stosować już stale – wówczas możliwe jest znaczne zredukowanie dawek leków hipotensyjnych oraz zminimalizowanie ryzyka rozwoju powikłań nadciśnienia.

Sód w diecie – czy trzeba go unikać?

Jednym z najistotniejszych zaleceń diety w nadciśnieniu jest ograniczenie spożycia sodu. Sód jest pierwiastkiem powszechnie występującym w diecie, a jego najistotniejszym źródłem jest sól. Okazuje się jednak, że zaledwie 10% dziennej podaży sodu pochodzi z soli dodawanej podczas gotowania czy przyprawiania potraw – zdecydowana większość pochodzi z żywności przetworzonej. Dzienne zalecane spożycie sodu nie powinno przekraczać około 2 g sodu, co odpowiada około 5 g soli; u osób z nadciśnieniem zaleca się ograniczyć spożycie sodu poniżej 1,5 g na dzień. Do niedawna uważano, że zależność pomiędzy spożyciem sodu a rozwojem nadciśnienia jest oczywista. Większe spożycie sodu kojarzono ze wzrostem ciśnienia krwi, a tym samym – zwiększeniem ogólnego ryzyka sercowo – naczyniowego. Wyniki ostatnich badań wskazują natomiast, że zależność ta wcale nie ma charakteru liniowego, a raczej – w kształcie litery J. Oznacza to, że wzrost ryzyka sercowego obserwowany jest zarówno przy wysokim spożyciu sodu, jak i przy niskim spożyciu sodu. W badaniach klinicznych wykazano, że wydalanie sodu z moczem koreluje z wielkością podaży tego pierwiastka. W analizie, które objęła około 100 000 osób obliczono, że średnie wydalanie sodu z moczem wynosiło 4, 93 g sodu. Gdy wydalanie sodu z moczem przekraczało 5 g na dobę, wówczas każdy wzrost wydalania o kolejny 1 g przyczyniał się do wzrostu ciśnienia skurczowego o 2,58 mmHg. Gdy spożycie sodu – a tym samym wydalanie tego pierwiastka z moczem – spadło poniżej 3 g, także odnotowano wzrost ciśnienia krwi. Nie był on tak znaczny jak w przypadku wysokiej podaży sodu – wynosił bowiem 0,74 mmHg, nie zmienia to jednak faktu, że duże zmniejszenie podaży sodu także przyczynia się do zwiększenia wartości ciśnienia krwi. Wykazano ponadto, że wysokie stężenie sodu jest niebezpieczne zwłaszcza wtedy, gdy towarzyszy mu jednoczesne niskie spożycie potasu. Ponadto wykazano obecność indywidualnej wrażliwości na sól, która cechuje zarówno osoby z ciśnieniem prawidłowym, jak i nadciśnieniem. Na wrażliwość na sól może wpływać m.in. wysoki poziom insuliny, zaburzenia lipidogramu czy mikroalbuminuria. Okazuje się zatem, że nie należy bezkrytycznie przywiązywać się do zalecenia o ograniczeniu spożycia sodu – i nie ograniczać nadmiernie podaży tego pierwiastka.

Tłuszcze w diecie a nadciśnienie

Przez wiele lat kojarzono wysokie spożycie tłuszczów ze wzrostem ryzyka sercowego. Obecnie jednak dostrzeganych jest coraz więcej korzyści, wynikających ze stosowania diety niskowęglowodanowej, o zwiększonej zawartości tłuszczu. Stosowanie diety ketogenicznej, która wyróżnia się znacznym ograniczeniem spożycia węglowodanów przekłada się na uzyskanie następujących efektów:

• redukcja masy ciała
• spadek zawartości tkanki tłuszczowej
• obniżenie poziomu glukozy oraz hemoglobiny glikowanej
• obniżenie skurczowego i rozkurczowego ciśnienia krwionośny
• spadek stężenia poziomu cholesterolu LDL

Nadciśnienie bardzo często stanowi jedną ze składowych tzw. zespołu metabolicznego. Wówczas zbyt wysokiemu ciśnieniu krwi towarzyszy zaburzenie profilu lipidowego krwi, a także gospodarki węglowodanowo – insulinowej. Wówczas stosowanie diety niskowęglowodanowej umożliwia przywrócenie prawidłowego poziomu glukozy i insuliny we krwi, co przekłada się na zredukowanie przewlekłego stanu zapalnego i ryzyka sercowego.

Osoby chorujące na nadciśnienie bądź starające się zminimalizować ryzyko rozwoju nadciśnienia, powinny wprowadzić na stałe zdrowe zmiany w stylu życia. Nie wystarczy samo stosowanie leków czy ograniczenie podaży soli. Najlepiej jest zmodyfikować sposób żywienia w taki sposób, aby móc stale kontynuować zdrową dietę na redukcję masy ciała, umożliwiającą zredukowanie nadciśnienia, a także ryzyka chorób przewlekłych.