Insulinooporność w teorii i praktyce

Insulinooporność to stan obniżonej wrażliwości komórek na działanie insuliny, pomimo prawidłowego lub nawet podwyższonego stężenia w surowicy krwi. Oznacza to, że insulina syntetyzowana przez trzustkę w odpowiedzi na podwyższony poziom glukozy we krwi, nie spełnia swojej roli polegającej na normalizowaniu poziomu glukozy we krwi. W efekcie dochodzi do utrzymywania się zbyt wysokiego poziomu glukozy we krwi, a jednocześnie – stałej stymulacji trzustki do syntetyzowania coraz większych ilości hormonu. W ten sposób zjawisko insulinooporności pogłębia się coraz bardziej, gdyż komórki poddawane ciągłemu działaniu insuliny stają się na nią coraz bardziej oporne. Konsekwencją utrzymującej się insulinooporności jest rozwój cukrzycy typu 2.

Przyczyny insulinooporności

Za rozwój insulinooporności odpowiadają w dużej mierze czynniki genetyczne, jednak ich udział sprowadza się jedynie do zwiększenia predyspozycji do zachorowania na insulinooporność. Występowanie predyspozycji genetycznych nie oznacza natomiast, że insulinooporność na pewno wystąpi – gdyż do tego konieczne jest współwystępowanie niewłaściwego stylu życia. To właśnie niezdrowe nawyki stanowią główną przyczynę coraz częstszego występowania insulinooporności.

Za najistotniejszy czynnik sprzyjający rozwojowi insulinooporność uznawana jest otyłość brzuszna, czyli tzw. otyłość centralna. Otyłości towarzyszy przewlekły stan zapalny, gdyż tkanka tłuszczowa stanowi źródło licznych cytokin prozapalnych. Ponadto tkanka tłuszczowa syntetyzuje liczne związki o działaniu osłabiającym działanie insuliny. Warto podkreślić, że zależność pomiędzy insulinoopornością a otyłością jest dwukierunkowa. Otyłość stanowi najważniejszy czynnik rozwoju insulinooporności, a insulinooporność wymusza syntezę insuliny przez trzustkę. Insulina jest hormonem promującym kumulowanie się tkanki tłuszczowej, zatem insulinooporność sprzyja pogłębieniu otyłości, a im większa otyłość – tym bardziej potęgowana jest insulinooporność.

Kolejne czynniki mogące przyczynić się do rozwoju insulinooporności to siedzący tryb życia, wiek, niewłaściwie zbilansowana dieta dostarczająca nadmiernej ilości kalorii i obfitująca w węglowodany, zwłaszcza te o wysokim indeksie glikemicznym. Czynnikiem ryzyka rozwoju insulinooporności jest także współwystępowanie schorzeń hormonalnych, w przebiegu których zwiększa się poziom hormonów o działaniu antagonistycznym do insuliny (hormon wzrostu, glukagon, kortyzol, androgeny, hormony tarczycy). Do schorzeń hormonalnych, w przebiegu których może występować insulinooporność zaliczane są takie choroby jak nadczynność tarczycy, zespół policystycznych jajników, akromegalia, zespół Cushinga, pierwotna nadczynność przytarczyc.

Rodzaje insulinooporności

Istnieją trzy rodzaje insulinooporności – przedreceptorowa, receptorowa oraz poreceptorowa. O insulinooporności przedreceptorowej mówimy wówczas, gdy występują nieprawidłowości w budowie cząsteczek insuliny lub gdy we krwi stwierdzić można obecność przeciwciał wiążących cząsteczki insuliny. Insulinooporność przedreceptorowa rozwija się ponadto w obecności antagonistów insuliny – wówczas receptory insulinowe nie są w stanie prawidłowo reagować na insulinę.

Insulinooporność receptorowa dotyczy dysfunkcji w funkcjonowaniu receptorów dla insuliny, co może być konsekwencją mutacji. W takiej sytuacji obecność insuliny pobudza degradację rozwoju, zmniejszając ich liczbę na powierzchni komórek.

Insulinooporność poreceptorowa rozwija się w efekcie działania takich czynników jak otyłość, brak aktywności fizycznej czy niewłaściwie skomponowana dieta. Dochodzi wtedy do zaburzenia procesów przekazywania informacji po przyłączeniu insuliny do receptora. Inny możliwy mechanizm to zaburzenie transportu glukozy do wnętrza komórek, wykorzystujących ten cukier jako źródło energii.

Insulinooporność a hiperinsulinemia i cukrzyca – czym się różnią?

Insulinooporność to stan zmniejszonej wrażliwości komórek na działanie insuliny, co może występować zarówno przy prawidłowym, jak i wysokim poziomie insuliny we krwi. Z kolei hiperinsulinemia to stan zbyt wysokiego poziomu insuliny we krwi, pojawiający się np. po posiłku, a także w przebiegu insulinooporności. Pojęcia te nie są zatem identyczne, choć bardzo często idą ze sobą w parze.

Gdy insulinooporność utrzymuje się przez kilka – kilkanaście lat, wówczas dochodzi do rozwoju cukrzycy. Narastająca hiperglikemia i towarzysząca jej stała stymulacja trzustki do syntezy insuliny sprawiają, że z czasem wyczerpuje się czynność wydzielnicza trzustki. Wtedy wydzielanie insuliny zaczyna stopniowo spadać i dochodzi do rozwoju cukrzycy.

Jak rozpoznać, czy to insulinooporność?

Insulinooporności towarzyszy wiele mało charakterystycznych objawów, a najistotniejsze z nich to:

– przyrost masy ciała, zwłaszcza w okolicy brzucha
– senność po posiłku, zwłaszcza zawierającym węglowodany
– pogorszenie nastroju, rozdrażnienie
– bóle głowy
– zaburzenia koncentracji i pamięci
– ochota na słodycze
– uczucie zimna
– występowanie na skórze zmian w typie rogowacenia ciemnego
– ból stawów
– chroniczne zmęczenie.

Jak rozpoznać insulinooporność?

Zaobserwowanie u siebie objawów mogących sugerować insulinooporność nie jest wystarczające, aby postawić diagnozę. W tym celu konieczne jest wykonanie badań laboratoryjnych. Złotym standardem jest wykonanie klamry euglikemicznej, gdy wykonuje się dożylny wlew glukozy i insuliny w celu oszacowania, jaka ilość glukozy potrzebna jest do utrzymania stałego poziomu glikemii. Tego typu badanie nie jest rutynowo wykonywane w laboratoriach i często zastępowane jest innym badaniem – wskaźnikiem HOMA – IR, który pomaga ocenić stosunek glukozy i insuliny na czczo. Wynik powyżej 1 wymaga dalszej diagnostyki, a wynik powyżej 2,5 wskazuje na insulinooporność.

Czy insulinooporność można wyleczyć?

W przypadku insulinooporności rozwijającej się w efekcie niewłaściwego stylu życia, możliwe jest przywrócenie równowagi węglowodanowo – insulinowej. Oznacza to, że zdecydowana większość osób z insulinoopornością może pozbyć się tego zaburzenia. Wystarczy jedynie porzucić niezdrowe nawyki. Punktem wyjścia do wyleczenia insulinooporności jest z pewnością przywrócenie prawidłowej masy ciała. Konieczna jest także modyfikacja sposobu żywienia, regularna aktywność fizyczna oraz rezygnacja z używek.

Diagnozowanie insulinooporności i jej leczenie wielu osobom kojarzy się z jednym celem – przywróceniem smukłej sylwetki. W rzeczywistości jednak insulinooporność powinna być leczona dlatego, że zwiększa ona ryzyko rozwoju licznych chorób i poważnych zaburzeń zdrowotnych, takich jak:

– cukrzyca typu 2
– schorzenia neurodegeneracyjne
– niealkoholowe stłuszczenie wątroby
– obturacyjny bezdech senny
– otyłość
– zaburzenia lipidowe
– choroby układu sercowo – naczyniowego
– niektóre nowotwory

Dieta w insulinooporności to najważniejszy filar terapii, który umożliwia przywrócenie prawidłowej masy ciała, wrażliwości komórek na insulinę oraz prawidłowej glikemii. Wyeliminować należy przede wszystkim węglowodany o wysokim indeksie glikemicznym, niewskazane jest zatem spożywanie oczyszczonych produktów zbożowych, słodyczy, słodzonych napojów, cukru w każdej postaci, słodkich deserków mlecznych i jogurtów. Zamiast węglowodanów warto włączyć do diety wartościowe tłuszcze, których spożywanie nie powoduje wzrostu glikemii. Doskonale sprawdza się zwłaszcza dieta ketogeniczna, która wykazuje potencjał przeciwzapalny, wspomaga spalanie tkanki tłuszczowej, wspomaga funkcjonowanie układu nerwowego czy immunologicznego, minimalizując w ten sposób ryzyko rozwoju powikłań insulinooporności.