Choroby autoimmunologiczne – efekt stylu życia czy genetyki?
Choroby autoimmunologiczne to grupa kilkudziesięciu chorób o charakterze przewlekłych, od tych dających lekkie objawy, aż po choroby prowadzące do trwałej niepełnosprawności. U podstaw wszystkich chorób autoimmunologicznych leży nadreaktywność układu odpornościowego. Co jednak powoduje, że układ immunologiczny rozpoznaje własne tkanki organizmu jako obce i zaczyna je atakować? Czy rosnący odsetek zachorowań na choroby autoimmunologiczne jest konsekwencją niezdrowego stylu życia? Czy można zapobiec rozwojowi chorób autoimmunologicznych?
Czym są choroby autoimmunologiczne?
Układ odpornościowy to skomplikowany system komórek rozsianych po całym organizmie, który odpowiada za obronę przed patogenami (wirusami, bakteriami, grzybami czy pasożytami) a także obcymi antygenami (np. obcymi białkami). W kontakcie z nimi komórki układu odpornościowego pobudzane są do syntezy przeciwciał. Niekiedy jednak własne komórki organizmu rozpoznane zostają jako obce – i dochodzi do syntezy autoprzeciwciał, czyli przeciwciał niszczących własne tkanki. I to zjawisko prowadzi do rozwoju chorób autoimmunologicznych.
Choroby autoimmunologiczne to różnorodna grupa schorzeń, która może mieć charakter swoisty narządowo bądź układowy. Przykładem chorób narządowo swoistych jest cukrzyca typu 1, zapalenie tarczycy typu Hashimoto, choroba Gravesa – Basedowa czy reumatoidalne zapalenie stawów. Natomiast przykładem autoimmunologicznej choroby układowej jest toczeń układowy trzewny czy twardzina układowa.
Najczęściej występujące choroby autoimmunologiczne to:
– cukrzyca typu 1, czyli schorzenie polegające na uszkodzeniu trzustki przez autoprzeciwciała i ograniczeniu syntezy insuliny; prowadzi to do hiperglikemii, czyli zbyt wysokiego poziomu glukozy we krwi
– zapalenie tarczycy Hashimoto, czyli zniszczenie gruczołu tarczowego przez przeciwciała przeciwtarczycowe; prowadzi to do zbyt niskiej syntezy hormonów tarczycy i rozwoju niedoczynności tarczycy
– choroba Gravesa – Basedowa, w przebiegu której dochodzi do nadmiernej syntezy hormonów tarczycy i rozwojem nadczynności tarczycy
– reumatoidalne zapalenie stawów, czyli przewlekły stan zapalny i deformacje stawów
– nieswoiste zapalenie jelit, w tym wrzodziejące zapalenie jelita grubego czy choroba Leśniowskiego – Crohna
– stwardnienie rozsiane, gdy zaatakowany zostaje układ nerwowy, co prowadzić może do zaburzeń ruchu i wzroku.
Przyczyny rozwoju chorób autoimmunologicznych
Nie określono jednoznacznie, jakie są przyczyny procesów autoimmunologicznych. Na pewno kluczowe znaczenie mają predyspozycje genetyczne – rodzinne występowanie chorób autoimmunologicznych stwierdzane jest u wielu chorych. Okazuje się jednak, że genetyka to nie wszystko. Do aktywowania procesu autoimmunologicznego konieczny jest bowiem wpływ rozmaitych czynników środowiskowych. Najczęstsze czynniki ryzyka rozwoju chorób autoimmunologicznych to:
– wiek – prawdopodobieństwo zachorowania rośnie wraz z wiekiem
– płeć – kobiety chorują kilkukrotnie częściej
– narażenie na infekcje wirusowe i bakteryjne
– stosowanie niektórych leków
– wahania hormonalne towarzyszące okresowi dojrzewania, ciąży czy menopauzy
Nie bez znaczenia jest także tryb życia. Narażenie na stres i stosowanie używek także mogą sprzyjać rozwojowi chorób autoimmunologicznych. Wynika to z generowania dużej ilości wolnych rodników, które mogą prowadzić do wzmożonej reaktywności układu immunologicznego. Coraz więcej mówi się także o wpływie diety. Niewłaściwie zbilansowana dieta może wykazywać właściwości prozapalne, co oznacza aktywację układu immunologicznego i zwiększone ryzyko chorób autoimmunologicznych.
Dieta a choroby autoimmunologiczne
Dieta odgrywa niemałą rolę w przebiegu terapii chorób autoimmunologicznych. Fakt ten najlepiej wskazuje na to, że sposób żywienia wpływa na funkcjonowanie układu immunologicznego. Jednym z czynników mogących sprzyjać syntezie autoprzeciwciał jest niedobór witaminy D w diecie. W naszej strefie klimatycznej niemal 90% z nas cierpi na niedobór witaminy D, co wynika z umiarkowanej ekspozycji na słońce i braku możliwości syntezy skórnej tej witaminy w wystarczających ilościach. Ponadto dostępność witaminy D w diecie nie jest wystarczająca. Eksperci zalecają suplementację witaminy D w okresie od września do marca, jednak nie każdy zna te zalecenia. Warto zatem jeść jak najwięcej ryb morskich stanowiących najlepsze źródło witaminy D, opalać się przez co najmniej kilkanaście minut dziennie i stosować suplementy z witaminą D3.
W diecie nie powinno zabraknąć także kwasów tłuszczowych, które modulują pracę układu odpornościowego i łagodzą stany zapalne. Najlepiej poznane jest przeciwzapalne działanie kwasów omega 3, ale w diecie nie powinno zabraknąć także innych tłuszczów. Bez obaw można zatem sięgać po oleje roślinne, masło, mięsa i ryby oraz orzechy. Nie bez znaczenia jest także dostarczanie odpowiednich ilości antyoksydantów, które neutralizują wolne rodniki oraz ograniczają stany zapalne. Ich najbogatszymi źródłami są warzywa, zwłaszcza zielone liście warzyw, zioła i przyprawy, orzechy. Dobrze zadbać ponadto o właściwy skład flory bakteryjnej jelit, która w znaczący sposób wpływa na funkcjonowanie układu odpornościowego. Sięgaj zatem po jogurty naturalne czy kiszonki, które stanowią doskonałe źródła naturalnych probiotyków.
A czego należy unikać? Na pewno węglowodanów – zarówno prostych, jak i złożonych, gdyż wykazują one wysoki potencjał prozapalny. Zalecana jest zatem dieta niskowęglowodanowa, z dużą zawartością tłuszczów. Unikać należy ponadto pokarmów o wysokim potencjale uczulającym, takich jak nabiał, rośliny strączkowe czy gluten.
Osoby chorujące na schorzenia autoimmunologiczne powinny udać się do dietetyka – układanie diety na własną rękę najczęściej okazuje się być nieskuteczne. W mojej praktyce spotykam się z osobami chorymi na Hashimoto czy cukrzycę typu 1 i wiem, że właściwie skomponowana dieta to jeden z najważniejszych elementów terapii. Specjalizuję się w dietoterapii schorzeń autoimmunologicznych oraz hormonalno – metabolicznych i wiele satysfakcji daje mi każdy przypadek, który potwierdza, że optymalny model żywienia pomaga łagodzić objawy chorób przewlekłych. A u osób z dodatnim wywiadem rodzinnym stanowi świetną profilaktykę.