Cukrzyca typu 2 u dzieci – metody postępowania
Cukrzyca typu 2 staje się nowym problemem klinicznym w praktyce pediatrycznej. Ostatnie doniesienia wskazują na coraz częstsze występowanie cukrzycy typu 2 u dzieci i młodzieży na całym świecie, nawet jeśli częstość występowania otyłości nie wzrasta. Problematyczne jest występowanie łagodnych objawów cukrzycy typu 2 lub bezobjawowy przebieg choroby w dzieciństwie. Nie ma co prawda wytycznych odnośnie badań profilaktycznych w kierunku cukrzycy u dzieci i młodzieży, jednak badania przesiewowe wydają się mieć znaczenie w grupach wysokiego ryzyka, takich jak dzieci i młodzież z otyłością, krewni z cukrzycą typu 2 i cechy kliniczne insulinooporności (nadciśnienie, dyslipidemia, zespół policystycznych jajników). Leczeniem z wyboru cukrzycy typu 2 u dzieci jest zmiana stylu życia, a następnie leczenie farmakologiczne.
Skąd się bierze cukrzyca typu 2 u dzieci?
Jeszcze dwadzieścia – trzydzieści lat temu cukrzyca typu 2 u dzieci i młodzieży występowała niezwykle rzadko. Jednak w połowie lat 90. badacze zaczęli obserwować coraz częstsze występowanie cukrzycy typu 2 u dzieci na całym świecie. Początkowo wzrost częstości występowania cukrzycy u dzieci skorelowany był z częstszym występowaniem nadwagi u dzieci. Nadwaga jest obecnie najczęstszym problemem zdrowotnym dzieci w krajach rozwijających się i rozwijających się. Ale okazało się, że częstsze występowanie cukrzycy typu 2 zauważalne jest także w tych populacjach, w których nie odnotowano wzrastającego odsetka dzieci z nadwagą. Okazało się, że to nie częstość występowania otyłości nie rośnie, ale rośnie stopień otyłości u dotkniętych nią dzieci i młodzieży – a każdy nadmiarowy kilogram to większe ryzyko rozwoju chorób. Ogromne znaczenie ma zatem nadmierna masa ciała u dzieci – a ta stanowi konsekwencję niezdrowego stylu życia. Na pierwszy plan wysuwa się siedzący tryb życia oraz niewłaściwa dieta, obfitująca w nadmiar węglowodanów i kalorii. Okazuje się jednak, że nie bez znaczenia jest także specyfika gospodarki węglowodanowo – insulinowej, towarzysząca okresowi dojrzewania.
Cukrzyca typu 2 jest złożonym zaburzeniem metabolicznym o zróżnicowanej etiologii ze społecznymi, behawioralnymi i środowiskowymi czynnikami ryzyka współtowarzyszącymi podatności genetycznej. Nagły wzrost częstości występowania cukrzycy nastąpił zbyt gwałtownie, aby mogło to wynikać ze zwiększonej częstotliwości genów i zmienionej puli genów – a to podkreśla znaczenie czynników środowiskowych. Homeostaza glukozy zależy od równowagi między wydzielaniem insuliny przez komórki β trzustki a działaniem insuliny. Powszechnie wiadomo, że insulinooporność występuje u pacjentów z cukrzycą typu 2 i zaburzonym metabolizmem glukozy, poprzedzając rozwój choroby nawet o kilka – kilkanaście lat. Ewolucja od normalnej do upośledzonej tolerancji glukozy wiąże się z pogorszeniem oporności na insulinę. Upośledzona tolerancja glukozy jest etapem pośrednim w naturalnej historii cukrzycy typu 2 i jest wskaźnikiem ryzyka rozwoju cukrzycy i chorób sercowo-naczyniowych.
Dojrzewanie wydaje się odgrywać istotną rolę w rozwoju cukrzycy typu 2 u dzieci. W okresie dojrzewania występuje zwiększona oporność na działanie insuliny, co powoduje hiperinsulinemię. Nie jest zatem zaskakujące, że szczytowy wiek cukrzycy typu 2 u dzieci pokrywa się ze zwykłym wiekiem dojrzewania. Dla rozwoju cukrzycy samo rozwinięcie insulinooporności nie jest wystarczające i konieczne jest nieodpowiednie wydzielanie insuliny przez komórki β. U pacjentów z cukrzycą typu 2 występują zarówno upośledzone działanie insuliny, jak i niewydolność wydzielania insuliny. Co przyczynia się zatem ostatecznie do rozwoju cukrzycy u dzieci? Zaproponowano, że hiperglikemia może pogorszyć zarówno insulinooporność, jak i nieprawidłowości wydzielania insuliny, zwiększając w ten sposób przejście od upośledzonej tolerancji glukozy do cukrzycy. Negatywny wpływ otyłości na metabolizm glukozy jest widoczny już we wczesnym dzieciństwie. Dzieci otyłe są hiperinsulinemiczne i mają około 40% niższy metabolizm glukozy stymulowany insuliną w porównaniu z dziećmi o prawidłowej masie ciała. Szczególnie wyraźny jest związek między wrażliwością na insulinę a tłuszczem brzusznym. Tkanka tłuszczowa syntetyzuje i wydziela metabolity i białka sygnalizacyjne, takie jak leptyna, adiponektyna i czynnik martwicy nowotworów alfa. Wiadomo, że czynniki te zmieniają wydzielanie insuliny i warunkują rozwój insulinooporności. Podsumowując – kumulowanie się u dzieci zaburzeń gospodarki węglowodanowo – insulinowej charakterystycznych do okresu dojrzewania, a także nadwagi/ otyłości oraz hiperglikemii generowanej spożywaniem węglowodanów, prowadzi ostatecznie do rozwoju cukrzycy typu 2.
Jak rozpoznać cukrzycę typu 2 u dziecka?
Kryteria rozpoznania cukrzycy u dzieci i młodzieży są takie same, jak w przypadku dorosłych. W celu postawienia diagnozy konieczne jest zatem wykonanie oznaczenia poziomu glukozy we krwi:
1.stężenie glukozy w osoczu na czczo wynosi ≥7,0 mmol/l (126 mg/dl)
2.stężenie glukozy w osoczu po obciążeniu wynosi >11,1 mmol/l (200 mg/dl) – 1,75 g/kg mc. (maks. 75 g) bezwodnej glukozy rozpuszczonej w wodzie
3.obecne są objawy cukrzycy i glikemia przygodna wynosi ≥200 mg/dl (11,1 mmol/l); glikemia przygodna to glikemia oznaczana o dowolnej porze dnia, a wspomniane objawy glukozy to wielomocz, wzmożone pragnienie, oddawanie moczu w nocy i utrata masy ciała o nieznanej przyczynie.
U każdego dziecka ze zdiagnozowaną cukrzycą konieczne jest oznaczenie poziomu autoprzeciwciał związanych z cukrzycą. Wynika to z faktu, że u dzieci z cukrzycą typu 2 może dojść do autoimmunizacji komórek trzustki.
Cukrzyca u dziecka – co robić?
Cukrzyca typu 2 jest poważną, przewlekłą chorobą, a powikłania cukrzycy obejmują przyspieszony rozwój chorób sercowo-naczyniowych, schyłkową niewydolność nerek, utratę ostrości wzroku i amputacje kończyn. Wszystkie te powikłania przyczyniają się do zwiększonej śmiertelności u osób z cukrzycą. I dotyczy to zarówno dorosłych, jak i dzieci. Dlatego najważniejsze znaczenie ma profilaktyka cukrzycy u dzieci. W dużej mierze działania profilaktyczne są identyczne z tymi, które stanowią kluczowy element terapii cukrzycy. Mowa o zmianie trybu życia, ze szczególnym uwzględnieniem diety. Zarówno na etapie profilaktyki cukrzycy typu 2, jak i jej leczenia konieczne jest stosowanie diety o niskiej zawartości węglowodanów i zwiększonej zawartości tłuszczu. Taka dieta dla dzieci umożliwia utrzymanie prawidłowego poziomu glukozy we krwi, a także normalizowanie poziomu insuliny. Dzięki temu zachowana zostaje prawidłowa wrażliwość komórek na działanie insuliny, łatwiejsze jest utrzymanie prawidłowej masy ciała.
Zarówno dzieci z nadwagą, jak i dzieci ze zdiagnozowaną cukrzycą powinny pozostawać pod opieka dietetyka. Bardzo często ogólne zalecenia żywieniowe, z jakimi dziecko opuszcza gabinet diabetologa czy pediatry okazują się być niewystarczające. Znacznie łatwiej jest skorzystać z pomocy dietetyka – opracuje on indywidualny jadłospis, dopasowany do wieku dziecka, jego wagi oraz stanu zdrowia. Taka dieta stanowi gwarancję, że dziecku nie zabraknie związków odżywczych potrzebnych rozwijającemu się organizmowi, a jednocześnie – możliwa będzie normalizacja masy ciała oraz przywrócenie prawidłowej gospodarki węglowodanowo – insulinowej.
Jeśli sama miana trybu życia na zdrowszy nie wystarczy, wówczas konieczne może być włączenie odpowiedniego leczenia. Stosowane są leki doustne (metformina), a niekiedy wymagane jest ponadto stosowanie iniekcji insuliny. Wymagane jest oczywiście regularne wykonywanie badań – poziomu glikemii i hemoglobiny glikowanej, lipidogramu, a także pomiarów ciśnienia krwi i masy ciała.
